Theo báo cáo "Tích hợp điện mặt trời và điện gió tại Đông Nam Á" của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), sản lượng điện tiêu thụ trong khu vực đã tăng hơn 7% trong năm 2024 – gần gấp đôi mức bình quân toàn cầu – và dự báo sẽ tiếp tục tăng gấp đôi vào năm 2050 dưới tác động của đô thị hóa, công nghiệp hóa và mức sống cải thiện.

Trước bối cảnh nhiều quốc gia ASEAN còn phụ thuộc lớn vào nhiên liệu nhập khẩu, dễ tổn thương trước biến động giá và đứt gãy chuỗi cung ứng, IEA nhấn mạnh vai trò của năng lượng tái tạo – nhất là điện gió và điện mặt trời – trong chiến lược bảo đảm an ninh năng lượng và giảm phát thải. Để hiện thực hóa mục tiêu này, cần sự phối hợp đồng bộ từ chính phủ, cơ quan điều tiết đến các doanh nghiệp điện lực nhằm khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên sẵn có và củng cố hệ thống truyền tải khu vực.

Điện mặt trời và điện gió hiện đã trở thành những lựa chọn có chi phí cạnh tranh nhất cho phát triển nguồn điện mới trong khu vực. Ảnh: IEA

Đông Nam Á đang ở vị thế thuận lợi để khai thác tiềm năng năng lượng tái tạo. Với khoảng 20 terawatt (TW) điện gió và điện mặt trời chưa được khai thác – tương đương gấp 55 lần tổng công suất nguồn điện hiện tại – chỉ cần tận dụng một phần nhỏ cũng đủ đáp ứng nhu cầu điện trong tương lai, đồng thời tăng cường an ninh năng lượng.

Điện mặt trời và điện gió hiện đã trở thành những lựa chọn có chi phí cạnh tranh nhất cho phát triển nguồn điện mới trong khu vực, giúp giảm phụ thuộc nhập khẩu nhiên liệu, hạn chế rủi ro từ biến động thị trường toàn cầu và hỗ trợ các quốc gia đạt mục tiêu giảm phát thải.

Các sáng kiến khu vực đang tạo đà cho chuyển dịch năng lượng, trong đó Tầm nhìn ASEAN 2045 và bản cập nhật sắp tới của Kế hoạch hành động hợp tác năng lượng ASEAN (APAEC) đều nhấn mạnh ưu tiên phát triển năng lượng sạch.

Đến nay, 8/10 quốc gia ASEAN đã công bố mục tiêu phát thải ròng bằng “0”. Những công cụ chính sách như đấu thầu cạnh tranh hay hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) đang được mở rộng, góp phần thúc đẩy tốc độ triển khai năng lượng tái tạo.

Theo IEA, thách thức ngắn hạn trong việc gia tăng tỷ trọng nguồn năng lượng tái tạo biến động là có thể kiểm soát nhờ các giải pháp chi phí thấp, đã được nhiều nước áp dụng. Hiện nay, ngoại trừ Việt Nam, hầu hết các quốc gia ASEAN mới ở giai đoạn đầu của quá trình tích hợp nguồn năng lượng này, nên tác động đến hệ thống điện còn hạn chế.

Những bước đi thực tiễn có thể triển khai ngay như: nâng cao tính linh hoạt của các nhà máy hiện hữu, cải thiện dự báo, cập nhật quy định kỹ thuật lưới điện, hiện đại hóa giám sát vận hành. Đồng thời, mở rộng các chương trình điều chỉnh phụ tải thông qua điều hòa thông minh, sạc xe điện và lưu trữ năng lượng cũng sẽ giúp giảm chi phí cho người tiêu dùng.

Nguyệt Hà (Theo IEA)