Hạn chế rủi ro cho dân

Công trình Thủy điện Hòa Bình với 8 tổ máy nằm sâu trong lòng núi với tổng công suất đặt: 240 MW x 8= 1920 MW, kỹ thuật phức tạp, giữ vị trí đặc biệt quan trọng trong việc phát triển kinh tế Việt Nam. Để có thể đưa ra phương án hợp lý, ông Nê và các cộng sự với sự chỉ đạo sát sao của Chính phủ và các bộ, ban, ngành đã tập trung nghiên cứu về địa điểm xây dựng Nhà máy, vấn đề thủy văn, địa chất công trình liên quan đến trị thủy sông Hồng, kết cấu nền móng đập thủy điện….

Các cuộc tranh luận nảy lửa liên tục diễn ra giữa các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực xây dựng, thủy lợi, điện lực, kiến trúc... Về cơ bản, họ đều khẳng định phải trị thủy sông Hồng, nhưng lại đắn đo về chọn công trình đợt 1. Các nghiên cứu khảo sát nhiều năm cho thấy nước lũ từ sông Thao đổ vào sông Hồng chỉ chiếm 22%, trong khi đó, lũ sông Hồng do nước sông Đà đổ vào lại chiếm tới 49% và lũ sông Hồng do nước sông Lô đổ vào không dưới 29%.

Nhiều ý kiến ngả về hướng sông Lô + Gâm, cho rằng muốn trị thủy sông Hồng thì phải trị thủy sông Đà, nhưng trước mắt chưa thể làm được, vì quy mô xây dựng công trình quá lớn, kỹ thuật quá phức tạp, nhất là dưới lòng sông Đà có một lớp cát, sỏi, phù sa dày tới 60m, không đảm bảo an toàn khi xây dựng đập thủy điện. Những năm 60, ông Nê với tư cách là Phó Phòng Thiết kế Thủy công 2, Văn phòng Ủy ban khai thác và trị thủy sông Hồng đã cùng đoàn cán bộ đến các tuyến trên sông Lô - Gâm để khảo sát và nhận thấy, nếu chọn phương án sông Lô + Gâm thì diện tích đất nông nghiệp màu mỡ bị ngập là rất lớn.

Với quan điểm phải chọn được tuyến đập tốt, không thể làm ngập nhiều diện tích đất nông nghiệp của các hộ dân, ông Nê đã bảo vệ phương án xây dựng Thủy điện Hòa Bình trên sông Đà. Để làm được điều này, trong suốt nhiều năm, ông và các cộng sự tích cực nghiên cứu tìm hiểu kinh nghiệm về xây dựng đập thủy điện trên nền đất phù sa của một số nước.

Trước khi bắt tay vào công cuộc xây dựng Nhà máy thủy điện Hòa Bình, một “cuộc chiến” khá cam go mà ông Nê cùng các cộng sự phải đối mặt chính là lựa chọn giữa 2 phương án xây thủy điện ngầm hay hở. Nếu ngầm hóa công trình Thủy điện Hòa Bình sẽ đảm bảo an toàn hơn cho Nhà máy trước những trận đánh ác liệt của Đế quốc Mỹ có thể xảy ra, đồng thời tiết kiệm hơn 4% kinh phí. Nhưng tại thời điểm đó, cả nước chưa có công trình thủy điện ngầm nào, rất khó phản biện những ý kiến trái chiều. Năm 1978, diễn ra nhiều cuộc tranh luận gay gắt. Để bảo vệ quan điểm ngầm hóa Thủy điện Hòa Bình, đã có lúc ông Thái Phụng Nê – lúc đó là Trưởng ban Quản lý Thủy điện Hòa Bình và Thứ trưởng Bộ Điện và Than – ông Nguyễn Đình Tranh đã phải đối mặt với những tình huống căng thẳng, quyết liệt của những người phản đối “đòi bắn bỏ, thả trôi sông những ai muốn ngầm hóa công trình”.

Trách nhiệm cá nhân

Theo ông Nê, cuộc ngăn sông năm 1983 có tính chất lịch sử, độc đáo không chỉ ở Việt Nam mà cả trên thế giới. Để thực hiện ngăn sông, tập thể công trường đã phải chuẩn bị hàng năm trời, lập tiến độ hết sức chi tiết.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong một lần đến thăm công trường đã nhận xét: “Công cuộc ngăn sông được tổ chức như một chiến dịch, chu đáo từ việc nhỏ nhất!”. Dù đã xác định đủ sức ngăn sông năm 1983, nhưng cách thời điểm ngăn sông một tháng, Viện Thiết kế Thủy công Matcơva (Liên Xô) cử một đoàn chuyên gia sang khảo sát và có ý kiến chưa thể ngăn sông lúc này, phải lui lại 1 năm.

Thứ trưởng Nguyễn Đình Tranh lúc đó nghe tranh luận gay gắt, cũng yêu cầu xét lại thời điểm ngăn sông. Ông Nê bảo, nếu ngăn sông năm 1983 thì theo tiến độ công trình sẽ hoàn tất năm 1989. Để chậm lại 1 năm là gây tốn kém thêm nhiều tiền của. Nhưng nếu cương quyết ngăn sông, lỡ mọi việc không thuận lợi, trách nhiệm cá nhân ông trước tập thể, trước nhân dân cũng thật nặng nề. Nhiều đêm nằm suy nghĩ, rà soát, kiểm tra, lục tung mọi ngóc ngách vấn đề, vượt lên những e ngại về trách nhiệm cá nhân, ông Nê có niềm tin và ý chí sắt đá vào quyết định của mình. Nhưng chỉ đến khi cuộc ngăn sông diễn ra thuận lợi, nắm chắc phần thắng, ông mới thực sự cảm thấy nhẹ người.

Có một kỷ niệm ở Thủy điện Hòa Bình đến tận bây giờ ông vẫn còn nhớ như  in. Đó là thời điểm ngăn sông, xảy ra vụ chìm ca nô có 5 công nhân đang vượt dòng lên thượng nguồn. Sẽ là nỗi đau khôn nguôi khi công trình vùi xác 5 người công nhân trẻ. Nhưng may mắn, 4 người đủ sức chống chọi với sức chảy siết của dòng nước, chỉ duy nhất một người bặt tin. Những ngày sau đó là tìm kiếm, là khắc khoải đợi chờ, mong ngóng. Và rồi, ai cũng mừng rơi nước mắt khi người công nhân ấy thất thểu trở về công trường. Anh bị nước cuốn trôi 15 km, bất tỉnh vì đuối sức. Từ cõi chết trở về, anh em tay bắt mặt mừng. Ông Nê bảo, nếu người công nhân này không may thiệt mạng, Thủy điện Hòa Bình dù có thành công rực rỡ cũng sẽ không bao giờ trọn vẹn trong trái tim mọi người.

Tận cùng nỗi đau!

Vẫn đam mê, lăn lộn với thủy điện, nhưng lần này ông Nê đã tìm được người phụ nữ mà ông cho là hình bóng của ông trong sự nghiệp. Vốn là người phụ nữ chịu thương chịu khó, bà đã hết lòng chăm sóc, lo toan mọi việc trong gia đình, nhờ đó, ông mới có thể toàn tâm, toàn ý dành cho thủy điện. Bây giờ, mỗi khi nhắc đến người vợ thảo hiền đã cùng ông vượt qua bao thác ghềnh của cuộc sống, ông thường bảo, quá nửa sự nghiệp của ông là nhờ công đầu của người vợ tảo tần suốt đời vì chồng, vì con. Giọng ông nghẹn lại vì xúc động: “Tôi mê làm thủy điện quá, ít khi về thăm vợ con. Có lần, thứ 7 về Hà Nội họp, xe đi ngang qua nhà mà không dám ghé vào. Bà ấy biết, cũng trách ghê lắm, nhưng còn một đống bản vẽ đấy, chưa xem, chưa duyệt thì mai anh em người ta lấy gì mà thi công!. Công việc nó cứ cuốn mình đi như thế…”.

Những năm 80 thế kỷ trước, tên tuổi của ông Nê đã gắn liền với các công trình thủy điện. Vợ con ông được Nhà nước phân cho căn hộ ở khu tập thể Trung Tự. Căn hộ có 24 m2 thôi, chia làm 2 phòng, nhưng vẫn luôn trống vắng, vì chả có đồ đạc, của nả gì. Thế nhưng, nghe ông làm Trưởng ban Quản lý Dự án Thủy điện Hòa Bình, người ta cứ nghĩ, nhà ông phải có “của chìm của nổi”.

Điều đau đớn nhất đã xảy đến với gia đình ông khi kẻ gian đột nhập vào nhà và gây ra cái chết cho người con trai của ông lúc đó mới 16 tuổi. Vụ án cướp của giết người từng làm chấn động thủ đô Hà Nội. Đến mức nguyên Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Đỗ Mười lúc ấy đã giao các lực lượng chức năng quyết liệt phá án trong 9 ngày. Món đồ duy nhất có giá trị bị kẻ gian lấy đi chỉ là chiếc đầu máy khâu, sau đó đã được một người phụ nữ ở Thái Nguyên mang về trả lại gia đình khi biết rõ hoàn cảnh gia đình ông. Năm tháng qua đi, nhưng nỗi đau ngày ấy vẫn luôn nhức nhối trái tim ông mỗi khi nhớ lại!

(Còn tiếp)

Theo TCĐL Chuyên đề QL&HN