Giá âm thường xảy ra khi có nguồn cung điện dư thừa trên thị trường. Điều này có thể xuất hiện khi gặp những điều kiện thời tiết thuận lợi, thường xảy ra trong khoảng thời gian ngắn vào giữa ngày, các nhà máy sản xuất điện từ nguồn năng lượng tái tạo có sẵn như gió, mặt trời hoặc thủy điện thường sẽ phát hết công suất (vì không mất chi phí nhiên liệu đầu vào), cung cấp lên hệ thống một lượng điện lớn vượt quá nhu cầu và không thể tích trữ để sử dụng sau này. 

Khi đó, các nhà vận hành hệ thống điện có thể đưa ra mức giá âm để khiến những chủ sở hữu nhà máy điện phải cắt lượng điện dư thừa ra khỏi lưới điện và tránh làm quá tải hệ thống (vì nếu tiếp tục cấp điện lên hệ thống họ lại phải trả tiền cho nhà vận hành hệ thống điện chứ không thu được tiền bán điện). 

Cần lưu ý, giá điện âm xảy ra trong khoảng thời gian ngắn trên thị trường bán buôn điện giữa các nhà sản xuất điện với nhà điều hành hệ thống điện và không xảy ra trên thị trường bán lẻ thường có giá hợp đồng cố định. Có nghĩa là người tiêu dùng vẫn thanh toán tiền điện theo hợp đồng đã ký, chứ không được trả thêm tiền để sử dụng điện khi có giá điện âm trên thị trường bán buôn.

Các nguồn năng lượng phản ứng nhanh và không liên tục (chẳng hạn như năng lượng mặt trời, gió, thủy điện) có thể dừng và khởi động trong khoảng thời gian tương đối ngắn để tránh các giai đoạn giá âm.

Tuy nhiên, các máy phát điện (chạy bằng than, khí, hạt nhân, sinh khối) phải chịu chi phí rất lớn khi dừng và khởi động lại và cũng mất nhiều giờ để khởi động lại. Các nhà máy nhiệt điện này đóng vai trò rất quan trọng trong việc duy trì ổn định hệ thống điện, chúng đều là những nguồn điện ổn định, đáng tin cậy và liên tục, và luôn phải có sẵn để đáp ứng nhu cầu điện cao điểm vào cuối buổi chiều và buổi tối khi các nguồn không liên tục như điện mặt trời áp mái và điện mặt trời quy mô lớn hay là điện gió không còn nữa.

Do đó, các nhà máy nhiệt điện vẫn phải tiếp tục phát điện trong suốt các giai đoạn định giá âm vì việc chịu chi phí giá điện âm sẽ hiệu quả hơn về chi phí so với việc dừng máy và sau đó phải khởi động lại.

Chính vì vậy, ngoài việc tăng mạnh công suất phát từ nguồn năng lượng tái tạo, thì việc phải duy trì công suất phát điện của các nhà máy điện hạt nhân cũng là nguyên nhân gây dư thừa công suất phát và giá điện âm tại Châu Âu. 

Nhà phân tích năng lượng Gerard Reid (người Ireland) giải thích giá điện bán buôn giảm xuống 0 hoặc âm ở Bắc Âu “xuất phát từ việc tuyết tan nhiều ở Na Uy, Thụy Điển và Phần Lan, cung cấp nhiên liệu cho các tuabin thủy điện và tạo ra một lượng điện lớn.”

Nhà khí tượng học Theo Gkousarov của công ty dự báo thời tiết MetDesk (Vương quốc Anh) giải thích điều kiện thời tiết gần đây đã dẫn đến giá điện âm như thế nào. Ông nói: "Vùng áp suất cao chiếm ưu thế trên hầu hết khu vực trung tâm và tây bắc châu Âu đã khiến sản lượng điện mặt trời tăng mạnh trên toàn khu vực. Tương tự như vậy, ở Phần Lan, nước tan quá mức vào mùa xuân khiến cho thừa nguồn công suất thủy điện.”

Ngoài ra, khu vực này còn được bổ sung công suất phát điện mới vào năm ngoái, gồm có 5 GW năng lượng gió và 1,6 GW từ lò phản ứng hạt nhân Olkiluoto 3 ở Phần Lan.

Nguồn cung thì tăng, nhưng công suất tiêu thụ ở các nước Bắc Âu lại sụt giảm, chủ yếu là do môi trường kinh tế yếu kém của Thụy Điển, lại càng làm trầm trọng thêm vấn đề cung vượt cầu.

Và theo Reid: “Câu hỏi cấp bách là liệu các nhà phát điện truyền thống có thể hành động đủ nhanh để tránh tổn thất do sản xuất và bán điện dưới giá thành vận hành hay không.”

Gia Hiếu (Theo reneweconomy.com.au, stanwell.com và theguardian.com)