Những năm qua, quá trình phát triển đô thị hóa của Việt Nam đã đạt được một số mặt tích cực như gắn liền với các mục tiêu tăng trưởng kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Hệ thống các đô thị đã có sự phát triển nhanh cả về quy mô lẫn tốc độ. Theo số liệu của Bộ Xây dựng, tính đến hết tháng 12/2012, mạng lưới đô thị Việt Nam đã được phát triển với 765 đô thị, tỷ lệ đô thị hoá đạt 32%, và dự báo đạt tỷ lệ cao hơn trong 10 năm tới. Khu vực đô thị hàng năm đóng góp khoảng 70-75% GDP của cả nước.

 

Tuy nhiên, vấn đề nằm ở chỗ là hầu hết các đô thị đều quy hoạch, xây dựng và phát triển theo phương pháp truyền thống. Do vậy, thách thức và tồn tại từ phát triển đô thị cũng còn nhiều điều lo ngại, đáng bàn. Số lượng đô thị tăng lên nhưng chất lượng chưa được quan tâm đúng mức. Hệ thống hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội không đồng bộ và quá tải. Chất lượng kết cấu hạ tầng tại các đô thị vẫn còn thấp dẫn đến tình trạng ùn tắc giao thông diễn ra ngày càng nghiêm trọng.

 

Hệ thống cấp nước sạch và thoát nước của nhiều đô thị đã xuống cấp và lạc hậu, tình trạng ngập úng cục bộ diễn ra nhiều nơi. Tình trạng ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng do rác thải, nước thải chưa được xử lý. Đặc biệt, quá trình xây dựng, phát triển đô thị còn sử dụng lãng phí tài nguyên thiên nhiên, tiêu hao nhiều năng lượng và phát thải lớn, gây mất cân bằng sinh thái, suy thoái môi trường… Bên cạnh đó, hệ thống đô thị Việt Nam cũng đang phải đối diện với những thách thức mới nảy sinh do tác động của biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Đây có thể xem là những thách thức lớn, làm ảnh hưởng không nhỏ đến hình ảnh đô thị, điều kiện, môi trường sống dân cư và đảm bảo yêu cầu phát triển bền vững.

 

Hệ thống cấp nước và thoát nước của nhiều đô thị đã xuống cấp và lạc hậu - Ảnh: Ngọc Thọ.

 

Trên cấp độ quốc gia, nhận rõ những thách thức đó, Chính phủ đã ban hành Chiến lược Bảo vệ môi trường Quốc gia (2003), Định hướng Chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam (Chương trình nghị sự 21, năm 2004), Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh thời kỳ 2011-2020 và tầm nhìn đến 2050, trong đó đặt ra yêu cầu xây dựng, phát triển công trình xanh, đô thị xanh, đô thị sinh thái (eco-city) nhằm hướng đến mục tiêu phát triển đô thị Việt Nam nhanh và bền vững. Hiện tại, các bộ ngành cũng đang rốt ráo tổ chức thực hiện các nhiệm vụ có liên quan đến tiết kiệm năng lượng và tài nguyên, hoàn thiện tiêu chí đánh giá công trình xanh; hoàn thiện hệ thống các quy chuẩn, tiêu chuẩn và các hướng dẫn kỹ thuật về công trình xây dựng sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. Tuy nhiên thực tế, đấy mới chỉ là những nỗ lực về quy phạm pháp luật còn trên bình diện hành động vẫn còn nhiều việc cần làm.

 

Để phát triển xanh và bền vững

 

Theo ông Kandeh K.Yumkella - Tổng giám đốc Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO), để phát triển đô thị theo hướng xanh, các công cụ quy hoạch đô thị và quản lý môi trường cần được áp dụng song hành để đạt được tính đồng vận trong việc sử dụng tài nguyên và hiệu suất sử dụng tài nguyên, quản lý môi trường, phát triển công nghiệp, kinh tế và xây dựng một môi trường lành mạnh cho người dân. Ở cấp độ thành phố, chính quyền cần cung ứng những dịch vụ môi trường cần có để cải thiện cuộc sống cho người dân như dịch vụ vệ sinh, quản lý chất thải, sử dụng năng lượng hiệu quả, và năng lượng tái tạo. Và như vậy, các ngành công nghiệp đóng trong các  thành phố sẽ sử dụng tài nguyên hiệu quả và ít ô nhiễm hơn. Với doanh nghiệp, năng suất sử dụng tài nguyên và giảm thiểu ô nhiễm sẽ được cải thiện qua việc ưu tiên và áp dụng công nghệ tiêu thụ năng lượng thấp nhưng hiệu quả hơn.

 

Theo khuyến nghị của Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Thanh Nghị, để phát triển đô thị Việt Nam theo hướng xanh hóa và bền vững, đầu tiên cần phải tính toán từ khâu quy hoạch, kế hoạch. Theo đó, các quy hoạch đô thị phải đảm bảo chất lượng, tầm nhìn và có cách tiếp cận theo hướng đô thị bền vững như đô thị xanh, đô thị sinh thái…Các quy hoạch không gian đô thị phải đảm bảo hài hòa hiệu quả kinh tế - sinh thái, thân thiện môi trường, thuận lợi cho phát triển giao thông công cộng. Đặc biệt, các quy hoạch đô thị cần đi trước một bước theo nguyên tắc đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ sinh thái trong đô thị, tạo thêm nhiều không gian cây xanh mặt nước và đảm bảo các khu vực chức năng phải thỏa mãn các tiêu chí về chất lượng môi trường.

 

Để phát triển đô thị Việt Nam theo hướng xanh hóa và bền vững, cần bắt  đầu ngay từ khâu quy hoạch. Ảnh: Ngọc Thọ

 

Thứ đến, cần đưa quan điểm phát triển xanh và tiêu chí xanh vào công tác quy hoạch, thiết kế, xây dựng cơ sở hạ tầng đô thị như: cấp nước, thoát nước, xử lý nước thải, cung cấp năng lượng, viễn thông, phát triển mạng lưới giáo dục, y tế, văn hóa, thể thao và không gian xanh đô thị. Sau đó là phải ưu tiên phát triển hạ tầng đô thị xanh với hệ thống giao thông xanh, tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải; sử dụng năng lượng tái tạo, đổi mới và sử dụng công nghệ, kỹ thuật, vật liệu sạch. Tiếp cận, ứng dụng rộng rãi các tiến bộ khoa học - công nghệ trong phát triển công trình xanh, đô thị xanh cũng là giải pháp không thể thiếu.

 

Thứ trưởng Nguyễn Thanh Nghị cũng khuyến nghị, việc tuyên truyền, vận động khuyến khích cộng đồng xã hội tham gia phát triển đô thị xanh, xây dựng nếp sống văn minh đô thị, bảo vệ môi trường cũng như có chính sách thu hút các nhà tài trợ, các tổ chức phát triển, các nhà đầu tư tham gia xây dựng và phát triển công trình xanh, đô thị xanh sẽ quyết định thành bại của con đường phát triển đô thị Việt Nam theo hướng xanh hóa.

 

- Công trình xanh là công trình đạt được hiệu quả cao trong sử dụng năng lượng và vật liệu, giảm thiểu các tác động xấu tới môi trường; đồng thời được thiết kế để có thể hạn chế tối đa những tác động không tốt của môi trường xây dựng tới sức khỏe con người và môi trường tự nhiên thông qua sử dụng năng lượng, nước và các nguồn tài nguyên khác một cách hiệu quả; bảo vệ sức khỏe người sử dụng và nâng cao năng suất lao động; giảm thiểu chất thải, ô nhiễm và hủy hoại môi trường.   - Đô thị xanh là đô thị có nhiều không gian xanh, có chất lượng môi trường xanh như môi trường không khí sạch, môi trường nước sạch, môi trường đất trong đó có cả chất thải rắn sạch.